سمسون

ویروس H5N1 که با نام آنفلوانزای پرندگان شناخته می‌بشود، اکنون در سراسر جهان گسترش یافته و توانایی بیشتری برای آلوده‌کردن انسان‌ها نسبت به سویه‌های قبل اشکار کرده است. فقط یک جهش ژنتیکی، می‌تواند به ویروس امکان دهد سلول‌های بینی و گلو را آلوده کند و گمان انتقال از طریق هوا را افزایش دهد.

با‌این‌حال، جهش به‌تنهایی برای اغاز دنیاگیری کافی نیست. اگر ویروس ژن‌های خود را با ویروس انسانی مبادله کند، می‌تواند با شدت به تهدیدی جهانی تبدیل بشود. ایان ویلسون از مؤسسه تحقیقاتی اسکریپس در کالیفرنیا به نیوساینتیست می‌گوید: «هرچه افراد بیشتری آلوده شوند، گمان وقوع این چنین تغییری زیاد تر می‌بشود.» اما او پافشاری دارد که خطر این چنین سناریویی هم چنان پایین است.

ویروس آنفلوانزای پرندگان H5N1 برای اولین بار در دهه ۱۹۹۰، به گمان زیادً در بین پرندگان خانگی در چین، ظهور کرد و در سراسر جهان گسترش یافت. در سال ۲۰۲۰، طوری تازه از ویروس به‌وجود آمد و توانست به‌طور گسترده‌تری پخش بشود و حتی به قاره‌های آمریکا و جنوبگان برسد. گونه تازه، علاوه بر پرندگان اهلی، گاوهای شیرده در ایالات متحده را نیز آلوده کرده و بعضی اوقات به انسان‌ها نیز منتقل شده است.

گروهی از پژوهشگران به سرپرستی دبی فن‌ریل از دانشگاه اراسموس هلند، سلول‌های بینی و گلوی انسان را با سویه‌های H5N1 از سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۲۲ آلوده کردند. نتایج نشان داد که سویه ۲۰۲۲ نه‌تنها توانایی بیشتری برای اتصال به سلول‌ها دارد، بلکه در تکثیر نیز مؤثرتر عمل می‌کند. فن‌ریل این یافته را «خبر بد» توصیف می‌کند، هرچند باور دارد گمان دنیاگیری این ویروس هم چنان پایین است. او می‌گوید: « این که ویروس در آلوده‌کردن انسان‌ها بهتر شده، زمان بیشتری برای وقوع جهش‌های خطرناک فراهم می‌کند.»

از نظر دیگر، گروه ویلسون نیز در حال مطالعه روی پروتئین هماگلوتینین ویروس است. این پروتئین تعیین می‌کند که ویروس به چه نوع سلول‌هایی متصل بشود و از آنجایی که از سطح ویروس بیرون می‌زند، مقصد مهم سیستم ایمنی نیز به‌شمار می‌رود.

مطالعه‌ی گروه فن‌ریل مشخص می کند که ویروس تا حدی به توانایی مورد نیازش دست یافته است. بااین‌حال، تا این مدت اشکار نیست که آیا به گیرنده‌های مهم سلول‌ها متصل می‌بشود یا خیر. پیش‌تر فکر می‌شد که برای انجام این کار، ویروس نیاز به چندین جهش دارد. اما گروه ویلسون نشان داده است که فقط یک جهش برای تشکیل این چنین قابلیتی کافی است.

بااین‌وجود، جیم پاولسون از مؤسسه اسکریپس، یکی از پژوهشگران گروه ویلسون، هشدار می‌دهد که جهش به‌تنهایی برای تشکیل دنیاگیری کافی نیست. او می‌گوید: «این ویژگی برای انتقال ویروس الزامی است، اما به‌تنهایی کافی نیست.» او می‌افزاید تغییرات فرد دیگر نیز برای انتقال ویروس بین انسان‌ها ملزوم است، اما این تغییرات تا این مدت به‌طور کامل شناخته نشده‌اند.

این چنین، پاولسون توضیح می‌دهد که اگر ویروس H5N1 با توانایی آلوده‌کردن انسان، جهش مربوط به اتصال گیرنده را کسب کند، امکان پذیر به‌مرور زمان دیگر تغییرات موردنیاز را نیز اشکار کند. علاوه‌بر‌این، در صورتی که فردی هم‌زمان به ویروس انسانی و ویروس H5N1 آلوده بشود، گمان مبادله ژنتیکی بین ویروس‌ها نیز به‌وجود می‌آید. این چنین فرایندی می‌تواند در یک لحظه، همه ویژگی‌های ملزوم برای دنیاگیری را به ویروس منتقل کند. به حرف های‌ی او، برخی دنیاگیری‌های آنفلوانزا در قبل با همین روش اغاز شده‌اند.

ایریس کاتزوراکیس از دانشگاه آکسفورد، حالت جاری را «زیاد دلواپس‌کننده» توصیف می‌کند و می‌گوید: «هر بار که ویروس به انسان سرایت می‌کند، همانند پرتاب تاس می‌تواند پیامدهای خطرناکی به‌جستوجو داشته باشد.»

اگر ویروس H5N1 از انسان به انسان منتقل بشود، سوال مهم این است که چه مقدار کشنده خواهد می بود. از سال ۲۰۰۳، نیمی از افراد مبتلا به این ویروس جان خود را از دست داده‌اند. بااین‌حال نرخ واقعی مرگ‌ومیر امکان پذیر کمتر باشد، چون تعداد بسیاری از موارد خفیف به گمان زیادً تشخیص داده نشده‌اند.

به نظر می‌رسد اگر ویروس‌ها به‌جای گیرنده‌های عمق ریه به گیرنده‌های دستگاه تنفسی فوقانی متصل شوند، شدت بیماری نیز افت می‌یابد. بااین‌حال، پاولسون درمورد‌ی این فرضیه تردید دارد و می‌گوید: «صادقانه بگویم، یقین نیستم چه فکری باید بکنم.»

اما کاتزوراکیس هشدار می‌دهد: «هیچ دلیلی برای اسایش خاطر وجود ندارد. نباید انتظار داشت که ویروس در صورت انتقال از انسان به انسان، خفیف باشد.»

ویلسون نیز پافشاری می‌کند که گروه او فقط پروتئین هماگلوتینین را در محیطی ایمن مطالعه کرده‌اند و هیچ ویروسی در این پژوهش به‌کار نرفته است. او می‌گوید: «در آزمایشگاه ما هیچ خطری برای نشت آزمایشگاهی وجود نداشت.»

یافته‌های گروه فن‌ریل در پایگاه داده‌ بایو‌آرکایو و مطالعه‌ی گروه ویلسون در مجله ساینس انتشار شده است.